آزمایش هورمون محرک فولیکول (FSH)

 

هورمون محرک فولیکول (FSH)، توسط غده هیپوفیز در مغز ساخته می شود. کنترل تولید FSH، سیستم پیچیده ای است که هورمونهای تولید شده توسط غدد تناسلی (تخمدان ها یا بیضه)، هیپوفیز و هیپوتالاموس را درگیر می کند.

 اعمال FSH :

در مرد : اثر بر لوله های اسپرم ساز و تحریک ساخته شدن اسپرم

در زن : اثر بر فولیکول و تحریک ترشح استروژن از آن

FSH در زنان رشد و بلوغ تخمک ها در تخمدان در فاز فولیکولی سیکل قاعدگی را تحریک می کند. FSH  در مردان بیضه ها را برای تولید اسپرم بالغ تحریک می کند و همچنین تولید پروتئین های متصل به آندروژن را پیش می برد. سطوح FSH در مردان پس از بلوغ نسبتا ثابت است.

در نوزادان و کودکان، سطح  FSH در مدت کوتاهی پس از تولد افزایش می یابد، سپس تا سطوح بسیار پایین افت می کند (تا 6 ماه در پسران و 1-2 سال در دختران). در حدود 6-8 سال، سطوح FSH دوباره قبل از شروع بلوغ و توسعه ویژگی های ثانویه جنسی افزایش می یابد.

علت درخواست تست

این تست برای ارزیابی عملکرد هیپوفیز بیمار، شامل مسائل باروری، نارسایی غدد جنسی، مسائل دوران بلوغ یا تومورهای هیپوفیز؛ هنگامی که فرد دچار مشکل حامله شدن یا دوره قاعدگی نامنظم است؛ وقتی که پزشک فکر می کند که بیمار دارای علائم اختلالات هیپوفیز یا هیپوتالاموس است یا علائم بیماری تخمدان یا بیضه دارد؛ یا هنگامی که پزشک مشکوک شود که کودک بلوغ جنسی تأخیری یا زودهنگام دارد؛ در مردان و زنان، به عنوان بخشی از اقدامات لازم برای ناباروری و اختلالات هیپوفیز یا غدد جنسی؛ هنگامی که سیکل قاعدگی زن متوقف یا نامنظم شده، برای تعیین این که آیا زن وارد دوره یائسگی شده یا نه، درخواست می شود.

 در چه شرایطی تست افزایش می یابد

در زمان یائسگی، عملکرد تخمدانها متوقف می شود و سطح FSH  افزایش می یابد. افزایش سطح LH  وFSH  در نارسایی اولیه تخمدان دیده می شود.

در مردان، سطح بالای FSH ممکن است نشان دهنده نارسایی اولیه بیضه باشد که می تواند به علت نقص در رشد بیضه یا آسیب بیضه باشد. بلوغ زودرس در نوجوانان سطح  LH و FSH را افزایش می دهد. FSH  با بالا رفتن سن و در افراد سیگاری افزایش می یابد.

در چه شرایطی تست کاهش می یابد

سطوح پایین  LH و FSH در نارسایی ثانویه تخمدان دیده می شود. بلوغ دیررس در نوجوانان سطح  LH و FSH را کاهش می دهد.

 تست های تکمیلی

Total estrogens, Estradiol, LH, Testosterone, Progesterone

 طریقه جمع آوری نمونه

نمونه خون از طریق فروبردن سوزن داخل ورید بازو به دست می آید. گاهی اوقات نمونه ادرار تصادفی جمع آوری می شود، اما به دلیل ترشح چرخه ای  FSH، ممکن است جمع آوری ادرار24 ساعته درخواست شود. با اندازه گیری سطوح FSH تولید شده در طی یک دوره 24 ساعته، تغییرات سطح FSH  که در طول روز دیده می شود، می تواند به حداقل برسد.

 تداخلات دارویی

نتایج FSH  می تواند با استفاده از سایمتیدین، کلومیفن، دیژیتالیس و لوودوپا افزایش یابد. نتایج  FSH می تواند با قرص های جلوگیری از بارداری، فنوتیازین ها و درمان های هورمونی کاهش یابد.

 اطلاعات تکمیلی

 FSH  اغلب همراه با آزمایش های دیگر  LH، (تستوسترون، استرادیول و پروژسترون) در اقدامات لازم برای ناباروری در مرد و زن، هر دو مورد استفاده قرار می گیرد. سطوح FSH همچنین در بررسی بی نظمی های قاعدگی و برای کمک به تشخیص اختلالات هیپوفیز یا بیماری های مربوط به تخمدان ها یا بیضه مفید هستند. سطح FSH  برای کمک به تعیین علت تعداد کم اسپرم در مردان استفاده می شود.

در کودکان ،FSH  وLH  برای تشخیص بلوغ تأخیری و زودرس استفاده می شود.

در زنان، سطوح  LH وFSH  می تواند به افتراق بین نارسایی اولیه تخمدان (نارسایی خود تخمدان ها یا عدم توسعه تخمدانها) و نارسایی ثانویه تخمدان (نارسایی تخمدان ها به علت اختلالات هیپوفیز یا هیپوتالاموس) کمک کند.

آمادگی بیمار

آمادگی خاصی لازم نیست

زمان نمونه گیری

نمونه خانم باید در زمان های خاصی از سیکل قاعدگی جمع آوری شود.

 نوع نمونه

نمونه خون از ورید بازو؛ گاهی نمونه ادرار تصادفی، یا ادرار 24 ساعته

 تغییرات  FSH در سیکل قاعدگی و اختلالات آن در ناباروری

در ابتدای سیکل قاعدگی (که با خونریزی همراه است) غدة آدنوهیپوفیز، هورمون‌های [LH [1  و [ FSH[2 را ترشح می‌کند. FSH  با تأثیر بر سلول‌های گرانولوزای فولیکول‌ها، گامتوژنزیس را برای تکامل فولیکول‌ها و تولید اووسیت را  تحریک می‌کند.

ترشح FSH تحت کنترل دو کمپلکس پروتئینی به نام اکتیوین [3] وInhibin  است. اکتیوین باعث تحریک و   Inhibin  سبب مهار ترشح FSH  می‌شود. در زنان این دو ترکیب از تخمدان، غده هیپوفیز و جفت ترشح می‌شوند.

در ابتدای فاز فولیکولار با تأثیر FSH روی سلول‌های گرانولوزای فولیکول‌ها، تولید Inhibin B  افزایش می‌یابد. همزمان با افزایش Inhibin B ، FSH در انتهای فاز فولیکولار کاهش می‌یابد و زمانی که تخمک آزاد می‌شود میزان هورمون FSH کاهش بیشتری پیدا می‌کند (در این مرحله به احتمال زیاد Inhibin A  مترشحه از جسم زرد نیز نقش دارد)، اما اگر تخمکی آزاد نشود، میزان این هورمون همچنان بالا ‌مانده، احتمالاً هیپوفیز تلاش می‌کند تا تخمدان را به این آزادسازی تخمک تحریک کند.

در انتهای فاز لوتئال، جسم زرد تحلیل رفته، تولید استروژن و پروژسترون کاهش و در نتیجه  FSH افزایش مختصری می‌یابد (که به نظر می‌رسد نقش مهمی در آغاز سیکل بعدی داشته باشد). کاهش استروژن و پروژسترون (به ویژه استرادیول) در ابتدای سیکل قاعدگی سبب می‌شود اثر مهارکنندة ترشح FSH  حذف و یک پیک افزایش  FSH  در روز سوم قاعدگی ایجاد شود.

وقتی قطر فولیکول‌ها به حدود 10-8 میلی‌متر می‌رسد (روز 7- 5 سیکل) تولید استروژن‌ها به ویژه استرادیول به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد که به نوبة خود باعث رشد بیشتر فولیکول شده و از طرف دیگر موجب رشد و نمو لایة اندومتر رحم نیز می‌گردد. در ابتدا افزایش اندک در مقدار استروژن، مانع از ترشح بیشترLH  وFSH  می‌شود، اما هرچه فولیکول به بلوغ نزدیک‌تر می‌شود، مقدار ترشح استروژن نیز بیشتر می‌شود.

پاسخ آدنوهیپوفیز به میزان بالای استروژن (در فاصله روزهای 12 تا 13 سیکل قاعدگی) افزایش ترشح LH است که این کار را از طریق فیدبک مثبت بر هیپوتالاموس و افزایش ترشحGnRH[4]  انجام می‌دهد. مکانیسم این تغییر فیدبک از منفی به مثبت تحت تأثیر استرادیول ناشناخته است.

همزمان با نزدیک شدن به حوالی دورة یائسگی،‌ تخمدان‌ها شروع به مقاومت در برابر هورمون FSH کرده و در نتیجه غده هیپوفیز،  FSHبیشتری تولید می‌کند تا سطح استروژن را بالا نگه دارد؛ این حالت سبب بی‌نظمی سیکل قاعدگی شده و خونریزی‌های شدید و غیر قابل پیش‌بینی در طول پریودها رخ خواهد داد.

عدم وجود پریود در یک سال و سطح FSH  بالای ۳۰ تا 40 mIU/mL نمایانگر آغاز دوران یائسگی است.

با توجه به اینکه میزانFSH  در حوالی دوره یائسگی پر افت و خیز است، تنها یک نتیجه آزمایش  FSHبرای تشخیص یائسگی کافی نیست. هورمون  FSH در زنانی که ذخیره تخمک در تخمدان آنها کم است نیز افزایش می یابد.